Toplum Sözleşmecileri: Hobbes, Locke ve Rousseau (Hobbes devam yazısı)

• 1651 Okuma
• 0 Yorum

Bir önceki yazımızın devamıdır.. Hobbes: devletin doğusu ve hükümet tipleri

Devletin Doğuşu

Hobbes için devletin temel amacı bireysel güvenliktir (Hobbes, 1995: 127). Bu güvenliği sağlamanın yolu tek karar vericinin bulunması ve bu karar vericinin sürekliliğinden geçmektedir. Aristo’nun arılar ve karıncaları da siyasal yaratıklar olarak saymasına atıfta bulunan Hobbes, yalnızca akıldan ve konuşmadan yoksun olan bazı yaratıkların korkulacak bir zorlayıcı güç altında olmadan toplum halinde yaşayacaklarını yazmıştır.Çünkü, insanlar şeref ve şan için rekabet ederler, arzularına hizmet ederler,akılları bulunduğu için ondan faydalanır ve haksızlık ile zarar arasındaki ayrımı bilirler (Hobbes, 2007: 81). Ayrıca Hobbes, Aristo’dan hareketle verdiği örneği “Yurttaşlık Felsefesinin Temelleri” eserinin yanı sıra, başyapıtı olan Leviathan’da da kullanmıştır.

İnsanları,yabancıların saldırılarından ve birbirilerinin saldırılarından koruyabilecek,dünya nimetlerinden faydalanıp mutluluk içinde yaşamalarını sağlayabilecek bir genel gücün kurulması için insanlar, tüm kudret ve güçlerini bir kişiye veya bir heyete devretmelidir. Bu devretme eylemi, rıza göstermekten öte tüm toplumdaki bireylerin birbiriyle ahit yaparak hepsinin tek bir kişilik halinde birleşmeleridir. Topluluk, tek bir kişilik halinde birleştiğinde devlet olarak adlandırılır (Hobbes,1995: 129-130). Ejderha olarak adlandırdığı devletin doğuşu Hobbes’a göre bu şekilde ortaya çıkmıştır. Bu biçimde oluşan devlet sözleşme ile kurulmuş devlettir.Diğer bir devlet şekli ise, bir kimsenin, kabul etmeyip kendisine karşı gelenleri yok etmek suretiyle ve onlardan artakalanları kendine boyun eğdirmesiyle doğal zor üzerine kurulan edinilmiş devlettir (Hobbes, 1995: 127-129).

Devletin oluşmasıyla, halkın haklarını ve egemenliğini devrettiği bir kişi veya heyetortaya çıkar. Yurttaşlar, egemenliği devrettikten sonra hükümetin şeklini değiştiremez, başkasına devredemez ve sözleşmeyi feshedemezler. Çoğunluğun tayin ettiği egemene karşı oy vermiş olanlar da çoğunluğa uymalı, egemenin yapacağı tüm eylemleri kabul etmelidir, kabul etmedikleri takdirde yok edilmeleri haktır (Hobbes, 1995: 131-133). Ayrıca Hobbes’a göre egemenin eylemleri eleştiriye kapalıdır, egemen ne yaparsa yapsın, haksızlıkla ve adaletsizlikle suçlanamaz, çünkü egemen yetkilerini bizzat yurttaşlardan alır,egemenin yaptığı eylem aynı zamanda yurttaşın da eylemidir ve bu durumda yurttaş egemeni değil kendini suçluyor olacaktır yaklaşımında bulunmaktadır.Ancak egemen insafsız olabilir (Hobbes, 1995: 133).

Yurttaşlar,egemeni cezalandıramaz, yukarıda suçlama konusunda anlatılan düşünce yapısıcezalandırma konusunda da geçerlidir, yurttaşlar egemeni cezalandırırlar ise kendi yaptıkları eylem için başkasını cezalandırıyor olacaklardır (Hobbes,1995: 133).

Egemen,yurttaşlara hangi görüşlerin, düşüncelerin öğretileceğine karar verendir. Yargıegemene aittir. Savaş ya da barış kararı almak tamamen egemenin insiyatifindedir. Şeref, paye, dilediği gibi ödül ve ceza verme hakkı egemene aittir (Hobbes, 1995: 135-136). Egemen, tüm yurttaşların her birinden ünvanı ne olursa olsun (lord, prens, dük vs..) daha kudretli, üstün ve şereflidir, çünkü yurttaşların şerefi, gücü egemen karşısında yok hükmündedir (Hobbes, 1995: 137).

Hobbes, egemeni oldukça geniş haklarla donatmasının yanında egemene bazı görevler de yüklemiştir. Bu yüklenen görevlerin en önemlisi, halkın güvenliğinin sağlanmasına bağlı olarak, halkın iyiliğinin sağlanmasıdır. Hobbes, halkın iyiliğini sağlamanın; şikayete dayalı ve bireylerle tek tek ilgilenerek değil,tümden kamuoyunu eğitim ve yasalar yoluyla eğiterek, olacağını düşünmüştür(Hobbes, 1995: 234). Egemenin bir görevi de egemenlik hakkının kaynağını halka öğretmektir. Aksi taktirde Hobbes, halkın, egemenin yaptığı yasaların hakkını bilemeyeceğini ve verdiği cezaları düşmanca bir eylem olarak algılayacağını düşünmüş, halkın egemene karşı çok daha kolay başkaldırma yoluna gidebileceğini ileri sürmüştür (Hobbes, 1995: 235). Egemenin, yurttaşlara öğretmekle görev liolduğu şeyler bununla sınırlı değildir; yönetimi -hükümet tipini- komşu ülkelerdeki farklı yönetim tiplerine özenerek değiştirmeye kalkışmamalarını öğretmek, toplumun içinde sivrilen popüler hale gelen kişilere hayranlık beslememeyi öğretmek -çünkü Hobbes, böyle bir hayranlığın yurttaşların egemeneolan sadakatini zedeleyeceğini düşünür-, egemen güce itiraz etmemeyi öğretmek ve yurttaşların görevlerini öğrenmeleri için belirli günleri -tıpkı Yahudilerin Şabat Gününde olduğu gibi- yurttaşlara ayırmak, ebeveynlerine saygı göstermeyi öğretmek, yurttaşların haksızlık yapmaktan kaçınmaları için, adaletin ne olduğunun öğretilmesini sağlamak, eşit vergiler koymak -ki bu vergiler servet esasına değil devletinsağladığı güvenlik ve savunma esasına dayılıdır-, tembelliğin önlenmesi ve kamusal yardım yapmak egemenin görevleri arasındadır (Hobbes, 1995: 236-242).

Yurttaşların yükümlülüğü ise, barış zamanı herkesi koruyan otoriteyi savaş zamanında korumak olarak Hobbes, Leviathan’ın da sonuçlar bölümüne, 15. Bölümde ele aldığı doğal yasalar içine eklenmiştir (1995: 488).

Hobbes, egemen otoritenin, Tanrıyla ters düştüğü zamanlarda yurttaşların, egemenlerin egemeni olan Tanrıya itaat etmesi gerektiğini her iki kitabında da bildirmiştir(Hobbes, 1995: 267), (Hobbes, 2007: 223). Fakat Hobbes, İncil’in farklı kişilerce yanlış yorumlanmasının önüne geçmek için egemen tarafından yorumlanması söylemiş ve aynı zamanda dinsel alanı siyasal alandan ayırmak istemiştir (Monk, 2004: 15).

  Hükümet Tipleri

Hobbes, hem “Yurttaşlık Felsefesinin Temelleri” ve hem de “Leviathan” eserinde bu hükümet çeşitlerini üç başlıktan ibaret kılmıştır. Egemen gücün yapısı ile alakalı olan bu hükümet tipleri, monarşi, demokrasi ve aristokrasidir. Hobbes,egemen gücü temsil eden; 1 kişi olduğunda bu hükümet tipinin adı monarşi,herkesin bir araya gelip bir heyet oluşturduğunda demokrasi veya halk devleti,sadece belli bir kesimin heyetinden oluştuğunda ise aristokrasi adını kullanmıştır. Leviathan’da bolca eleştirdiği Aristo’ya benzer biçimde Hobbes, tiranlık ve oligarşiyi ayrı devlet türleri olarak ele almaz. Monarşinin bozuk haline tiranlık, aristokrasinin bozuk haline ise oligarşi adını verir.Demokrasinin bozulmuş hali ise Hobbes için anarşidir. Bu bozulmuş hükümet durumlarının farklı bir tür olmamasını açıklarken Hobbes, halkın memnuniyetine göre tiran ya da kral denebileceğini, bunun yönetim şeklinin farklı olmasından değil, iyi ya da kötü yönetime bağlı olarak halkı memnun ya da memnuniyetsiz kılma halinden kaynaklandığını belirtmiştir (Hobbes, 1995: 139), (Hobbes, 2007:107-109).

Hobbes için en iyi yönetim tipi, rıza ile yöneten güçlü bir egemenin olduğu monarşidir. Rıza önemlidir ve rıza ile kurulmayan bir otoritede herkes hala doğa durumundaki haldedir diyen Hobbes, sözleşmeye aykırı ya da sözleşmesiz zor kullanarak kazanılan bir iktidarı despotluk olarak belirtmiştir (Tannenbaum ve Schultz, 2005: 219-220).

Hobbes’a göre, devletin kurulmasına yol açan sözleşme, egemeni ortaya çıkarır ve halkınrızası devam ettiği sürece, egemenin meşruluğu da devam etmektedir. Sözleşmeyi ihlal eden egemen yalnızca bireysel direnmeyle durdurulabilmektedir. Sözleşme ihlali devam ettiği takdirde herkes doğa durumuna geri dönmüş demektir ve doğa durumu devam ettiği sürece savaş durumu da devam etmektedir (Tannenbaum ve Schultz, 2005: 220-221).

Tevrat’ta yer alan on emirden biridir; “Şabat [Cumartesi] Günü'nü kutsal sayarak anımsa! Altı gün çalışacak, bütün işlerini yapacaksın! Ama yedinci gün bana, Tanrın Rabb’e Şabat Günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun,kızın, erkek ve kadın kölen, hayvanların, aranızdaki yabancılar dâhil, hiçbir iş yapmayacaksınız! Çünkü ben Rab, yeri göğü, denizi ve bütün canlıları altı günde yarattım, yedinci gün dinlendim. Bu yüzden Şabat Günü'nü kutsadım ve kutsal bir gün olarak belirledim.” (bkz. Kiraz, 2011: 98).